ASİL NADİR'İN İPİNİ İNGİLİZLER NEDEN ÇEKTİ?

Asil Nadir Kıbrıs ve Türkiye’de yatırım yapmasa bu hallere düşer miydi?

Asil Nadir’in Kıbrıs ve Türkiye’de yatırımlarını baştan sona izleme şansım oldu. Eğer Kıbrıs ve Türkiye’de yatırım yapmasa ve de özellikle Türkiye’de “iddialı bir şekilde ortalıkta dolaşmasa idi” batmazdı. Bir yanda bizim sermaye çevreleri rekabetten korktular ve piyasadan çekilmesini sağlamak için ellerinden geleni yaptılar. Öte yanda Kıbrıs ve Türkiye’de yapılan yatırımların İngilizlerin hoşuna gitmemesi, Nadir’in ipini çekti.

Asil Nadir, 1974 Kıbrıs savaşından sonra Türk bölgesinde kalan tarım ve sanayi işletmelerini canlandırdı. Narenciye ve patates tesisleri kurdu. Engellemelere rağmen ihracata başladı. Kazandığı para ile 1980‘de Londra borsasında yerlerde sürünen Polly Peck hisselerini topladı. Polly Peck 1980’de Londra Borsası’nın yıldızı oldu. 1985’de dünyanın 11’inci büyük zengini idi.
Turgut Özal’ın daveti ile Türkiye’de yatırım yapmaya karar verdi. 1984 yılında Türkiye’de yatırımlarına başladı. 1990 yılında paravan şirketler aracılığıyla Polly Peck hisselerinin değerini yükselttiği iddiası ile hakkında takibat başladı. Polly Peck hisselerinin değeri hızla düştü. Daha sonra dolandırıcılık ve zimmet suçlaması ile yüksek mahkeme tüm mal varlığını doldurunca tüm işletmeleri çöktü.

Türkiye’de rakiplerini korkutan ve rakiplerinin kuyusunu kazmaları için ellerinden geleni yapmalarına yol açan yatırımları nelerdi...

Türkiye’deki yatırımları
* Asil Nadir Titibank’ı almış, adını, Türkiye İthalat ve İhracat Bankası "lmpexbank" olarak değiştirmişti.
* Günaydın gazetesi, Tan, Ekonomik Panorama, Güneş gazetesi, Nokta dergisi Asil Nadir’in yayın grubunu oluşturuyordu.
* Üç adet 727 Boeing tipi uçağı bir adet Airbus tipi uçağı olan  "Nober Air" tarifeli uçuş izni almıştı,
* Kuşadası’nda "Sun-Set" turistik tatil köyüne sahipti. Yatırımları "Askon İnşaat" gerçekleştiriyordu.
* Vestel Elektronik Grubu, Manisa’da renkli TV üretimi ile faaliyete başlamıştı. Üretiminin yüzde 90’ını ihraç eden grupta - Vestel Elektronik - Astelsan Elektronik - Vestel Godstar Elektronik şirketleri vardı. Güney Kore menşeli Lucky Goldstar firmasının ortaklığı ile faaliyete geçen bu sanayi kuruluşu Goldstar markası ile mikro dalga fırınlar, elektrikli ev aletleri üretmekteydi. Nadir Dış Ticaret gruptaki diğer kuruluşlardı.
Vestel Grubu, Türkiye’deki tesislerinde, dünyanın başka ünlü kuruluşları için, onların markası ile örneğin IBM, Toshiba, Philips markalarıyla değişik elektronik cihazlar, TV, radyo-teyp, disk çalar üretip, başka pazarlarda satılmak üzere bu firmalara teslim etmekteydi.
İzmir’deki küçük bir elektronik sanayi kuruluşu olan "Telcon" da gruba katılmıştı. Bu küçük şirket elektronik aletler için uzaktan kumanda cihazı üretmekteydi.

İhracata çalıştı
Polly Peck’in Türkiye’de sermayesini kontrol ettiği 5 gıda kuruluşu vardı. Dünyanın başka yerlerindeki 16 kuruluşla birlikte çalışan bu kuruluşlardan Su ve Şişeleme A.Ş., Niksar markası ile şişe suyu, Meyna ile gıda maddeleri işi yapıyordu. Bir bakıma "holding" görünümündeydi.
Meyna’ya bağlı olarak İzmir, Finike, Eğridir, Mersin, Adana ve Dörtyol’da - 4 soğuk hava tesisi- 5 Narenciye paketleme tesisi- 2 Elma paketleme tesisi- 2 Kuru üzüm ve kayısı paketleme tesisi- Bir meyve konsantre tesisi ve bir meyve suyu şişeleme tesisi faaliyet göstermekteydi.
* Adana’da Kıbrıs’ın Unipak tesisinin teknolojisi ile yılda 25 milyon birim karton kutu yapan bir ambalaj tesisi vardı.
* Meysin Tarsus’ta konsantre meyve suyu üretiyordu
* Meysan Trakya’da eski Uçar Yag Sanayi tesislerinde "Blum" yağlarını üretiyordu
* Kaynak Gıda, uluslararası emtia ticareti amacıyla kurulmuştu. Türkiye’ye şeker, kahve, pirinç ithal ediyordu. Safir tuzları da gruptaydı.
Türkiye’deki birimlerin dünyanın başka yerindeki Polly Peck’e ait 16 kuruluşla entegre ilişkisi, gıda şirketlerinin ürünlerinin dünya pazarına çıkmasına imkân veriyordu.
* Polly Peck’in Türkiye’deki en büyük yatırımlarından biri,  Antalya’daki 407 yataklı Voyager Sheraton Oteliydi. İstanbul’da ve İzmir’de Pizza Hut lokantaları açtı.
* Türkiye’de basım yayın alanında faaliyet gösteren iki büyük baskı tesisi kurmuştu- Batı Alman sermayesi ile ortaklık halinde, (Türkiye’de Sarı Rehber’in basımını yapan) Medya Print ile baskı işleri yapan AN Grafik Matbaacılık kuruluşu, kendi sektörlerinde büyük yatırımlardı.
Asil Nadir ile Polly Peck’in Türkiye’deki faaliyetleri bunlardı.
Yazık oldu bu yatırımlara ve Asil Nadir’e...

Polly Peck küresel bir devdi

Polly Peck küresel dev bir grup idi.  Bakınız ne tür işler yapıyordu:
* Polly Peck, Del Monte Fresh Fruit’i 875 milyon dolar karşılığında aldı. Bu şirket dünya pazarında "muz, ananas ve diğer tropikal meyvelerde" en büyük üretici firmalardan biridir. Muz üretiminde dünya üçüncüsü. Dünyanın dört yanında dev plantasyonlarda üretim yapıyor. Cirosu 600 milyon dolar. Kârı 79 milyon dolar.
* Del Monte ile birlikte domates ve ketçap üreticisi Ven-dors’u da satın almıştı. Kuzey Amerika, Kuzey Kıbrıs ve Türkiye’de Del Monte markası ile ketçap üretip satma hakkini elde etmişti.
* Tekstil işinin merkezi Hong Kong’daki Shvi Ping idi. Çin, Portekiz, Birleşik Arap Emirlikleri’nde de üretim vardı. 1988 yılı cirosu 150 milyon dolardı.
* Hollanda, Almanya ve İspanya’da gıda dağıtım ve pazarlama şirketleri satın almıştı. Merkezi Rotterdam’da bulunan ve Polly Peck’in satın aldığı Van Den Brink’in Avrupa’da 106 mağazası vardı.
* 1989 Yılında Almanya taze meyve ve sebze pazarının yüzde 7’sini elinde bulunduran Fruco Fuchtenhandels firmasını satın almıştı.
* İspanya’da modern ambalajlama ve soğuk hava tesisleri bulunan Frio Mediterranco firması da aldı.
* Narenciye piyasasında aktifti. Uruguay’da 500 bin narenciye ağacı bulunan plantasyonda narenciye üretip Avrupa’ya sevk ediyordu.
* 1987 yılında Capetronik’i satın aldıktan sonra elektronik bölümünün cirosu 1988 yılında 507 milyon dolar, kârı 30 milyon dolar olarak gerçekleşmişti.
* Alman Telefunken Grubu’nun bünyesindeki Imperial Electronics’i satın almıştı. Bu firma aracılığıyla Fransa, İtalya ve Almanya elektronik pazarına girmişti.
* Güney Kore’nin ünlü elektronik firması Gold Star’a yüzde 25 oranında katılmıştı. Bu firmanın lisansıyla Manisa’da Vestel tesislerinde üretilen mikro dalga fırınların yüzde 90’ı ihraç ediliyordu.
* Değişik cins elektronik aletleri Türkiye’deki Vestel firması yanında Çin, Malezya, Taywan ve Hong Kong’da da ürettiriyor, değişik ülkelerde pazarlıyordu.

Güngör Uras/Milliyet