İşkence ile hatırlanan 'Sansaryan Han' için karar
AYM, 1930 yılında devlet tarafından el konulan ve 'tabutluk' olarak da bilinen Sansaryan Han'ı, "mülkiyet hakkına müdahalede bulunulduğu gerekçesi" ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğüne devredilmesinin iptali istemiyle açılan davanın reddini, mülkiyet hakkının ihlali saydı.
“Tabutluk” olarak da bilinen Eminönü’nde bir dönem Deniz Gezmiş’ten Alparslan Türkeş’e, Aziz Nesin’den Nihal Atsız’a kadar hem sol hem sağ görüşten siyasilerin sorgulandığı eski Emniyet Müdürlüğü binası olan ünlü Sansaryan Han, Anayasa Mahkemesi kararıyla 92 yıl sonra Ermeni Vakfı'na geri verilecek.
Uzun yıllar İstanbul Emniyet Müdürlüğü olarak kullanılan ve işkence vakalarıyla hafızalara kazınan Sansaryan Han’la ilgili önemli bir yargı kararı çıktı. Anayasa Mahkemesi, 1930'da el konulan hanın 92 yıl sonra Sansaryan Vakfı’na iadesine karar verdi. Ağa Mugradiç Sanasariyen (Sansaryan) tarafından 1901'de Ermeni milletinin fakir çocuklarının eğitim ve öğretim masraflarının karşılanması gayesiyle kurullan Sansaryan Vakfı’na ait Sansaryan Han'a, 1930'da İstanbul İl Özel İdaresi tarafından el konuldu. Han, 1952'de de İl Özel İdaresi adına tescil edildi.
Patriklik dava açtı
Sözcü gazetesinin haberine göre; Türkiye Ermenileri Patrikliği, 2011’de tescilin iptale talebiyle dava açtı, ancak dava reddedildi. Patrikliğin temyiz başvurusu üzerine Yargıtay 1. Hukuk Dairesi 2017’de mahkemenin kararını bozdu. Ancak itiraz üzerine dairenin bozma kararı kaldırıldı, mahkemenin Patriklik alehine verdiği karar da onandı.
Bunun üzerine Sansaryan Vakfı, dosyayı, Anayasa Mahkemesi’ne taşıyarak bireysel başvuruda bulundu. Başvuruda, vakfın Ermeni çocuklarının eğitim ve öğretim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kurulduğun ve tek mütevellisinin Patriklik olduğunu kaydetti. Başvuruda, İl Özel İdaresi adına 1952'de yapılan tescilin herhangi bir mahkeme kararına dayanmaması sebebiyle yolsuz tescil hükmünde olduğu savunuldu.
İddiaya karşı bakanlık görüşünde, Sansaryan Han’ın başvurunun zaman bakımından Anayasa Mahkemesi’nin yetkisinin kapsamında olup olmadığının değerlendirilmesi gerektiği belirtildi.
"Mülkiyet hakkı ihlal edildi"
Anayasa Mahkemesi, açıklanan gerekçede, mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna, anayasanın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ve kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığı'na gönderilmesine oy birliğiyle karar verdi.
Pek çok ünlü isim Sansaryan Han'da işkence gördü
Ağa Mugradiç Sanasariyen (Sansaryan), hanın bulunduğu araziyi 1889'da 19 bin Osmanlı altını karşılığında Çerkez İsmailpaşazade İhsan Bey'den satın aldı. Mercury Gemi Şirketi'nin hisselerinin önemli bir kısmını elinde bulunduran ve önemli bir zenginliğe kavuşan Sansaryan, 1881'de Erzurum'da Sansaryan adlı bir okul açtı.
Sansaryan, Sirkeci'deki hanı da bu okula gelir yaratması için satın almıştı. Hanın satın alınmasıyla Sansaryan Vakfı kuruldu. 1915 olayları sonrası Erzurum'daki okul kapatılırken, el konulan han, 1920'de Ermeni Patrikliği'ne iade edildi. Devlet, son olarak 1930’da binaya el koydu.
İstanbul Emniyet Müdürlüğü’ne tahsis edilmişken “tabutluklarıyla” nam salan binanın karanlık odalarında Zeki Velidi Togan’dan Aziz Nesin’e, Sabahattin Ali’den Nâzım Hikmet’e, Deniz Gezmiş’ten İlhan Selçuk’a, Nuri İyem’den Ruhi Su’ya pek çok edebi ve siyasi figür işkence gördü.
